I- SİNİR SİSTEMİNİN YAPISI VE İŞLEYİŞİ
Omurgalılarda sinir sistemi reseptör hücreler ile efektör organlar arasındaki iletişimi sağlar.
Canlının iç ve dış çevresinde ses dalgaları, ışık, sıcaklık, basınç, tat, koku ve kimyasal maddeler gibi pek çok uyarlar bulunmaktadır. Duyu organlarında bulunan ve bu uyarıları algılayan hücrelere reseptör (alıcı) hücreler denir. Uyarılar reseptör hücrede uyartının başlamasına neden olur. Bu uyartılar sinir hücrelerine iletilerek merkezî sinir sistemi organlarına (beyin ve omurilik) taşınır ve burada yorumlanır ve cevap oluşturulur. Oluşturulan bu cevaplar kas ve salgı bezi gibi organlara iletilir. Merkezi sinir sisteminden gelen cevaplara göre tepki veren organlara Efektör adı verilir. MSS’de oluşturulan cevaplar efektörlerde kasılma, gevşeme ya da salgı üretme gibi tepkiler gösterilir.
Özetle bir sinir sistemi tarafından bilginin işlenmesi;
1. Duyunun algılanması,
2. Yorumlanarak bütünleştirilmesi,
3. Tepkinin verilmesi şeklinde üç aşamada gerçekleşir.
A. NÖRON YAPISI VE ÇEŞİTLERİ
İnsanda sinir sistemi çeşitli ve kompleks faaliyetlerin kontrolünü sağlar. Sinir sisteminin temel yapı ve görev birimi nöron denilen hücrelerdir. Nöronlar, uyartıları alma, iletme ve cevap verme yeteneği olan ileri derecede özelleşmiş hücrelerdir. Bölünme yetenekleri yoktur.
1. NÖRONLARIN YAPISI
Sinir hücresinin zarına nörolemma, sitoplazmasına nöroplazma denir.
Bir nöron, hücre gövdesi ve hücre gövdesinden çıkan akson ve dendrit denilen uzantılardan oluşur.
a. Hücre gövdesi (asıl hücre kısmı):
√ Diğer hücrelerde olduğu gibi çekirdek, ribozom, mitokondri ve golgi aygıtı bulunur. Ancak bölünme yetenekleri yoktur. Bu nedenle sentrozomları da yoktur. Sitoplazmasında Nörofibril denilen sinir telcikleri vardır. Granüllü endoplazmik retikulumun bulunduğu bölgeler Nissl cisimcikleri olarak adlandırılır.
b. Dentrit (Kısa uzantılar)
√ Hücre gövdesinden çıkan bir veya birden çok sayıda olabilen kısa uzantılardır. İçyapısı hücre gövdesi ile aynı özelliktedir. Dendritler, diğer nöronlardan veya reseptörlerden (almaç) gelen sinyali alarak hücre gövdesine iletme işini yapar.
√ Dendritlerin dallanmış çok sayıda olması nöronların birbiriyle çok fazla sayıda bağlantı yapmasını, işlem yapma kapasitesini ve diğer nöronlardan gelen daha fazla sinyali alma kapasitesini arttırır.
c. Akson (Sinir lifi)
√ Uyartıları hücre gövdesinden alarak hedef hücreye götüren uzun uzantılardır. Genellikle dendritlerden daha uzun olurlar. Aksonun uzunluğu nöronun işlevine göre birkaç mikrondan bir metreye kadar olabilir. Akson ucunda da dallanmalar görülür. Bu dallanmalar ne kadar fazla olursa nöronun etki alanı o kadar fazla olur.
√ Aksonun dallanmış olan her bir ucu uyartıyı ”sinaps” adı verilen bağlantı bölgesinde diğer hücreye aktarır. Uyartılar, akson ucundan sinaps boşluğuna salgılanan kimyasal maddeler ile (nörotransmitter) diğer bir sinir hücresine ya da efektör organa iletilmiş olur.
√ Akson sıvısına aksoplazma, akson zarlarına aksolemma denir.
Bazı aksonlarda aksolemmanın üzeri Miyelin kılıf ile kaplıdır. Miyelin kılıf, yağ ve protein yapılı olup aksonda elektriksel izolasyon sağlar. (Elektrik tellerinin üzerinin plastikle kaplanması gibi). Bu izolasyon sayesinde miyelinli aksonlarda uyartı iletim hızı artar. Miyelinli nöronlarda iletim hızı 120m/sn’dir.
Sinir sisteminde nöronlardan daha fazla sayıda olan yardımcı hücreler de bulunur. Bu yardımcı hücrelere glia (destek) hücreleri denir.
GLİA (Nöroglia=Destek Hücre)
Sinir sisteminde nöronlara destek sağlayan ve beslenmesine yardımcı olan hücrelerdir. Ayrıca iyon konsantrasyonunu kontrol ederek nöronların metabolizmasını ve faaliyetlerini de düzenler.
Glia hücreleri; nöronlara desteklik verir, beslenmelerine yardımcı olur, ortamdaki iyon konsantrasyonunu kontrol ederek nöronların metabolizmasını ve faaliyetlerini düzenler, yabancı partikülleri ve atıkları tüketerek sinir sistemi için bağışıklık sağlar (mikroglia hücreleri ile).
Glia hücrelerinin bazı tipleri miyelin kılıfın yapımından sorumludur. Örneğin Oligodendrositler merkezi sinir sisteminin nöronlarında; Schwann hücreleri ise çevresel sinir sisteminin nöronlarında miyelin kılıf oluşturan glia hücreleridir. Çevresel sinir sistemine ait nöronlardaki miyelin kılıf, Schwann hücreleri arasında kesintiye uğrayarak boğumlar meydana getirir. Bu boğumlara Ranvier boğumları adı verilir. Ranvier boğumlarında miyelin bulunmaz.
Çevresel Sinir Sistemi(ÇSS)’ndeki nöronlara destek sağlayan glial hücreler schwann hücreleridir.
Merkezi Sinir Sistemi(MSS)’ndeki hücrelere destek sağlayan glial hücreler oligodendrosit, astroist, mikroglia ve ependim hücrelerdir.
Ö Schwann hücreleri: Çevresel sinir sistemi(ÇSS) nöronlarında miyelin kılıfı oluşturur.
Ö Oligodendrosit: Merkezi sinir sistemi(MSS) nöronlarında miyelin kılıfı oluşturur.
Ö Astroist: MSS’deki nöronların içinde bulunduğu sıvı ortamın içeriğinin düzenlenmesine yardımcı olur. Ayrıca kılcal damar duvarındaki hücreler arasında sıkı bağlantılar oluşmasını uyarır. Böylece toksin gibi maddelerin beyine girmesini engeller.
Ö Mikroglia: MSS’de savunma görevi yapan makrofaj benzeri hücrelerdir. İltihaplanmalarda ve kanamalarda akyuvarları ve alyuvarları fagosite eder.
Ö Ependim hücreler: MSS de bulunur. Beyin karıncıklarını ve omurilik duvarını saran hücrelerdir. Beyin-Omurilik Sıvısının (BOS) oluşumunu sağlar.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder