SİNİR SİSTEMİ- Nöron çeşitleri

2.       NÖRON ÇEŞİTLERİ

Nöronlar yapıların göre ve görevlerine göre iki farklı şekilde sınıflandırılırlar.

a.       Yapılarına göre 3 çeşit nöron vardır:

  

1.       Tek kutuplu nöronlar(Unipolar):

Ö         Nöron gövdesinden çıkan bir aksona sahiptir. Gövdeden çıkan dendritleri yoktur. Genellikle duyu nöronlarında görülür.

2.       İki kutuplu nöronlar(Bipolar): 

Ö        Dendrit ve akson, nöron gövdesinin birbirine zıt iki bölgesinden çıkan nöronlardır. Örneğin, retinadaki koni ve çomak hücrelerinden uyarıyı alan nöronlar ve koku reseptörleri iki kutuplu nöronlardır.

3.       Çok kutuplu nöronlar(Multipolar): 

Ö        Nöron gövdesinden çok sayıda dendrit ve tek bir aksonun çıktığı nöronlardır. Örneğin, insanda merkezi sinir sistemine ait ara nöronların çoğu ve motor nöronlar çok kutupludur.

b.       Görevlerine göre 3 çeşit nöron vardır:

1.       Duyu Nöronu (Getirici nöron=Afferent nöron):

Ö        Vücudun doku ve organlarındaki reseptörlerden aldıkları elektriksel sinyalleri merkezi sinir sistemine (MSS=Beyin ve omurilik) ulaştıran nöronlardır. Diğer bir deyişle, organlardaki reseptörlerden (almaç) aldıkları elektriksel sinyali, beyin ve omuriliğe iletirler.

Ö        Duyu nöronları, diğer nöronlardan farklı olarak hücre gövdesinden çıkan tek bir uzantıya (akson) sahiptir, gövdeden çıkan dendritleri yoktur, bu tip nöronlara tek kutuplu nöron denir. Hücre gövdesinden çıkan akson iki kola ayrılır. Aksonun bir kolu organdaki reseptörde, diğer kolu MSSʼdedir. Hem hücre gövdesi hem de uzun akson MSSʼnin dışındadır. Sadece aksonun küçük bir bölümü MSSʼdedir

Ö        Genellikle duyu reseptörleri ile bağlantı kuran bu nöronlara ”getirici nöron” ya da ”afferent nöronlar” denir.

2.       Motor Nöron (Hareket siniri=Götürücü nöron=Efferent nöron) :

Ö        Merkezi Sinir Sisteminden(MSS) aldığı uyartıyı kas, bez veya diğer sinir hücreleri gibi efektörlere (tepki organları) doğru taşıyan sinirleridir. Nu nedenle motor nöronlara “efferent nöron” veya “götürücü nöron” denir.

Ö        Motor nöronlarının gövde ve dendritleri MSS’de, aksonları ise çevreye uzamış haldedir.

3.       Ara Nöron (Bağlayıcı nöron=İnter nöron) :

Ö        Beyin, omurilik gibi sinir sisteminde (merkezde) bulunurlar.

Ö        Merkezi Sinir Sistemi içindeki duyu sinirleri ile motor sinirleri arasında bağlantı kurarlar.

Ö        Ara nöronlarında, duyu nöronlarından gelen bilgileri değerlendirilir, cevap oluşturulur ve bu cevap (tepki) motor nöronlara iletilir. Ara nöronlara ”internöronlar”da denir.

Ö        Duyu ve motor nöron arasına yerleşmiş olan ara nöron sayısı, kontrol ettikleri etkinin karmaşıklığına göre değişir. Diz kapağı refleksi ara nöron olmadan gerçekleşir yani duyu nöron, motor nöronla etkileşim halindedir. Daha önceden tanıdığımız birini hatırlatacak bir ses duyduğumuzda milyonlarca ara nöron devreye girer

NOT: 

1-       Bir sinir hücresinde uyartının iletim yönü dendritten aksona doğrudur. Nöronlarda impuls iletim şekli;

UYARI > RESEPTÖR ORGAN >  DUYU NÖRONU > ARA NÖRON > MOTOR NÖRON > Efektör NÖRON

Nöronlarda hasar oluşmasında ortaya çıkabilecek sorunlar şunlardır;

Ö        Sadece duyu nöronu zarar gören bir kişide; uyarı duyu reseptöründen merkezi
sinir sistemine iletilemez. Bu nedenle uyarının niteliği (tatlı, acı, sıcak, soğuk vb.) algılanmaz. Örneğin diş çekimi yapılan kişiye önce lokal anestezi uygulanır. Bunun sonucunda diş çekimi sırasında ağrı hissetmez, yanakla ve dil hissizleşir.

Ö        Sadece ara nöronu zarar gören bir kişide; uyarı duyu reseptöründen alınıp, duyu nöronları ile merkezi sinir sistemine iletilir. Ancak uyarılara karşı cevabı oluşturan ara nöronlar görev yapamayacağı için uyarı değerlendirilmez. Değerlendirme oluşmadığı için cevap da oluşmaz ve tepki meydana gelmez.(sıcak hissi algılanmaz) ve tepki oluşmaz. Felç, bu duruma örnek olarak verilebilir.

Ö        Sadece motor nöronu zarar gören bir kişide; uyarı duyu nöronları ile ara
nöronlara iletilir ve değerlendirilir. Yani sıcak, soğuk, acı gibi uyarılar algılanır, fakat değerlendirme sonucu tepki organına iletilemez. Örneğin eli yanan bir kişi acıyı hissetse bile elini çekemez. Günümüzde estetik amaçlı yapılan botoks uygulamaları bu duruma örnektir.